Kuratorski opis wystawy: "Fotografia dawna, archiwalna staje się przedmiotem zainteresowań coraz szerszych grup profesjonalistów i amatorów. Skłania wielu do odkrywania własnych historii rodzinnych, dziejów regionu i szerszego kontekstu historycznego kraju. Dla badaczy jest także źródłem odkryć, szczególnie gdy zbiór jednego autora jest przez dziesiątki lat rozproszony, jak to jest w przypadku Stanisława Szalaya. Wystawa „Krajobraz polski…” ma na celu przypomnienie sylwetki i twórczości warszawskiego fotografa Stanisława Szalaya i jego zakładu działającego od końca XIX do lat 20. XX wieku. W 33 powiększeniach ze szklanych diapozytywów zostały zaprezentowane fotografie pejzażu ziem polskich, architektury miejskiej i wiejskiej, typy etnograficzne i antropologiczne ludzi żyjących jeszcze przed I wojną światową.
Szklane diapozytywy w tamtym okresie służyły jako przeźrocza do ilustrowania wykładów i spotkań głównie o charakterze edukacyjnym."

Kuratorka, Mariola Balińska, zaznacza, że część fotografii była po raz pierwszy pokazywana w 2014 roku w Bibliotece Polskiej w Paryżu, jednak w Polsce dopiero teraz będą miały swoją premierę po wielu latach od ich powstania. Diapozytywy te należą do rodzinnej kolekcji Witolda Zahorskiego. Wystawę w Gdańskiej Galerii Fotografii poszerzono o zbiór prac dotyczący w szczególności architektury Gdańska i okolic.

"Prace badawcze nad prezentowanym fragmentem kolekcji wykazały, że wiele fotografii Szalaya funkcjonuje w domenie publicznej i w wydawnictwach drukowanych z przypisanym autorstwem innych fotografów. Wypływa z tego wniosek, iż zdjęcia te powstały jako wynik warsztatowej usługi atelier Szalaya, w którym fotograf wykonywał diapozytywy na zlecenie innych fotografów. Jest tak z pewnością w przypadku fotografii z 1906 roku autorstwa Mieczysława Karłowicza przedstawiającej pierwszego ratownika Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Górskiego Klimka Bachledę. Zdjęcia pochodzące z zakładu fotograficznego Stanisława Szalaya mogą się więc okazać zdjęciami wielu autorów, a prace nad opracowaniem zbioru odnalezionego w Rzymie około 2000 roku mogą wskazać zupełnie nową perspektywę badawczą na historię polskiej fotografii z początków XX wieku."

Fragment kolekcji zdjęć na szkle, prezentowany na obecnej wystawie, został odnaleziony w Rzymie na początku lat 2000. i zakupiony od nieznanej osoby w latach 60. Kolekcja zawiera 183 diapozytywy opatrzone firmowymi naklejkami. Prawdopodobnie Szalay miał zbiór ponad 25 000 klisz, ponumerowanych i dokładnie zatytułowanych, którym udało się przetrwać II wojnę światową i okres stalinowski. Większość nich jest jednak w rozproszeniu. Muzeum Historii Fotografii im. Walerego Rzewuskiego w Krakowie posiada zaledwie około 20 zdjęć pochodzących z atelier Szalaya, inne znajdują się w Muzeum Narodowym w Kielcach oraz w prywatnych kolekcjach w kraju i zagranicą.

S.Szalay, Stare Miasto Warszawa

– W swych fotografiach Szalay z pasją i miłością pokazuje nam różnorodność ziem polskich swojej epoki: wszechobecną naturę, pejzaże wiejskie niejednokrotnie ze zwierzętami, czyste i spokojne miasta, ale również i osoby niezmiernie nas wzruszające, bo żyjące w warunkach skrajnej biedy i w większości świadome, że bez wątpienia chodziło o jedno jedyne zdjęcie ich życia – dodaje Witold Zahorski, drugi z kuratorów wystawy.

Stanisław Szalay urodził się w 1867 r. W 1896 r. ożenił się z Heleną Skłodowską (1866–1961), jedną z sióstr Marii Skłodowskiej-Curie. Niewiele wiemy o jego wykształceniu, ale z pewnością był przedsiębiorcą i gorącym propagatorem sztuki fotograficznej, a przy tym tłumaczem licznych książek na temat technik fotograficznych istniejących w tamtym okresie. Był właścicielem sklepu fotograficznego na ul. Marszałkowskiej 110 w Warszawie oraz zakładu na ul. Chmielnej, kolejne jego atelier znajdowało się na Al. Jerozolimskich 34.

Artysta pełnił rozliczne funkcje społeczne, m.in. został jednym z założycieli, a potem asesorem Warszawskiego Towarzystwa Fotograficznego, przekształconego w 1907 r. w Polskie Towarzystwo Przyjaciół Fotografii. Był także członkiem protektorem Kasy Emerytalnej i Pomocy dla Fotografów – pierwszej organizacji zawodowej zrzeszającej członków tego zawodu.

W 1912 r. artysta wziął udział w Warszawie w wystawie fotograficznej „Krajobraz Polski”, na której reprezentował siebie indywidualnie oraz prezentował działalność swego zakładu. Dwa lata później wydał książkę Jak fotografować? Wskazówki dla początkujących amatorów fotografii, wydanie to zostało wznowione trzykrotnie między 1914 a 1930 r.

Stanisław Szalay zmarł w Warszawie 25 stycznia 1920 r. w wieku 52 lat. Został pochowany na Powązkach. Jego sklepy zostały zamknięte po kilku latach, a w 1932 r. rodzina przekazała jego archiwa do biblioteki przy Polskim Towarzystwie Przyjaciół Fotografii w Warszawie.

Kuratorzy: Mariola Balińska, Witold Zahorski

Zobacz także:
Ćwiczenia z widzenia
Punkt widokowy
Zamojski Kontekst
Festiwal TERRA
Fotofestiwal 2017
NY we Wrocławiu
I am a Woman...
Orixás we Wrocławiu
Stracone terytoria. OSAD
Oblicza Łodzi
Odyseja