Na wystawie ''Aleksander Rodczenko. Rewolucja w fotografii'' w Gmachu Głównym Muzeum Narodowego w Krakowie można zobaczyć ponad trzysta prac. Trzonem ekspozycji jest blisko dwieście zdjęć artysty, w tym tak znane, jak: Dziewczyna z leicą, Schody, Lila Brik czy seria konstruktywistycznych portretów miejskich. Można też zobaczyć kolaże, fotomontaże i grafikę użytkową, m.in. okładki magazynów, plakaty i książki. Wszystkie prace pochodzą ze zbiorów Muzeum Moskiewskiego Domu Fotografii.

Aleksander Rodczenko, Lila Brik. Portret do plakatu Knigi, 1924, (c) Archiwum A. Rodczenko-W. Stiepanowa, Muzeum Moskiewski Dom Fotografii.

Rosyjska awangarda także w dziedzinie fotografii
XX-wieczna rosyjska awangarda jest zjawiskiem wyjątkowym nie tylko w kulturze rosyjskiej, lecz także światowej. Zdumiewająca energia twórcza artystów tej niezwykłej epoki jest wciąż aktualnym źródłem inspiracji dla sztuki i dla wszystkich, którzy interesują się dorobkiem artystycznym tego okresu.
Aleksander Rodczenko był bezsprzecznie jednym z głównych twórców ideologii, a także artystycznej atmosfery tego okresu. Malarstwo, design, teatr, kino, typografia i fotografia – wszystkie dziedziny, które interesowały artystę – ulegały przeobrażeniom, otwierając się na zupełnie nowe kierunki. Wczesne lata dwudzieste zeszłego wieku były – cytując Wiktora Szkłowskiego, jednego z najznamienitszych współczesnych krytyków i teoretyków – „okresem przejściowym” – czasem, gdy na krótko, przelotnie, doszło do rezonansu pomiędzy eksperymentem społecznym i artystycznym.

''Eksperyment jest naszym obowiązkiem''
To wtedy, w 1924 roku, fotografię zdominował Aleksander Rodczenko, znany już wówczas artysta, kierujący się w swej estetyce hasłem „Eksperyment jest naszym obowiązkiem”. Efektem tego podejścia była fundamentalna zmiana w postrzeganiu istoty fotografii i roli fotografa – pojawiło się myślenie konceptualne. Fotografia przestała ograniczać się do odzwierciedlania rzeczywistości, stała się także środkiem wizualnego przedstawiania dynamiki myśli ludzkiej.

Aleksander Rodczenko, Portret matki artysty, 1924. Zbiory Muzeum Moskiewskiego Domu Fotografii, (c) Archiwum A. Rodczenko–W. Stiepanowa, (c) Muzeum Moskiewski Dom Fotografii

Rodczenko przeniósł na grunt fotografii teorię konstruktywizmu i opracował metody i środki jej praktycznego zastosowania. Odkryte przezeń narzędzia zyskały ogromną popularność. Posługiwali się nimi jego uczniowie i twórcy o podobnych zapatrywaniach, ale także jego estetyczni i polityczni adwersarze. Jednak samo zastosowanie „metody Rodczenki” – ukośnej kompozycji, skrótu perspektywicznego i podobnych środków – nie gwarantowało automatycznie dziełu wysokiej rangi artystycznej. Sztuka Rodczenki-fotografa to nie tylko środki formalne, za które tak bezlitośnie krytykowano go pod koniec lat dwudziestych; to przede wszystkim głęboki romantyzm, cechujący jego twórczość już od lat studenckich. Dość wspomnieć choćby niezwykłe listy-opowieści pisane do Warwary Stiepanowej. Romantyczna aura dzieciństwa spędzonego za kulisami teatru, w którym pracował ojciec, znalazła przełożenie w wyrazistej utopijnej filozofii Rodczenki konstruktywisty, który wierzył w możliwość przemiany ludzkości i świata.
W latach dwudziestych, tworząc kolejne cykle fotograficzne, Rodczenko formułował coraz to nowe zadania i manifesty odnoszące się do tego, czym będzie i fotografia, i życie, gdy już przejdą transformację za sprawą idei konstruktywizmu.

Aleksander Rodczenko, Schody, 1930, fotografia, odbitka archiwalna, Muzeum Moskiewski Dom Fotografii

W latach trzydziestych, zwłaszcza pod koniec, podjął próbę analizy życia i twórczości – również własnej – uwięzionych w realiach socrealizmu.
Aleksander Rodczenko pozostawił po sobie dzięki drukowanym artykułom i pamiętnikom unikatowy zapis artystycznych przemyśleń rosyjskiego fotografa-filozofa, który przeżył historyczny kataklizm, będący źródłem tragicznego wewnętrznego konfliktu świadomych założeń i podświadomej potrzeby tworzenia.

Aleksander Rodczenko, Dziewczyna z leicą, 1934, fotografia, odbitka archiwalna, Muzeum Moskiewski Dom Fotografii

Sztuka oddzielona od polityki
Zniechęcony ciągłymi rewolucyjnymi zmianami, które generowały rzeczywistość daleką od ideałów inspirujących go we wczesnym okresie twórczości, pisał w dzienniku pod datą 12 lutego 1943: „Sztuka ma służyć ludziom, ale ludzi prowadzi się w tej chwili w niewiadome. Ja chcę prowadzić ludzi ku sztuce, a nie używać sztuki, by ich ku czemukolwiek prowadzić. Czy urodziłem się zbyt wcześnie czy zbyt późno? Sztuka musi być oddzielona od polityki…”.

Aleksander Rodczenko, Radiosłuchacz, 1929, fotografia, odbitka archiwalna, Muzeum Moskiewski Dom Fotografii

W ostatnich latach życia Rodczenko, zdradzony przez przyjaciół i uczniów, pozbawiony prawa do tworzenia i zarabiania sztuką na życie, do wystawiania, usunięty ze Związku Artystów i w bardzo złym stanie zdrowia, był mimo wszystko bardzo szczęśliwym człowiekiem. Miał rodzinę: przyjaciółkę i „towarzysza broni” Warwarę Stiepanową, córkę Warwarę Rodczenko, jej męża Nikołaja Lawrentiewa, wnuka Aleksandra Lawrentiewa i jego rodzinę – niewielki, acz bardzo zżyty klan emanujący twórczą energią. Gdyby nie owa rodzina, Moskiewski Dom Fotografii, pierwsze w Rosji muzeum fotografii, mógłby nigdy nie powstać. (Olga Swibłowa)

Zobacz także:
Obiektywy i akcesoria do aparatów Sony NEX-3 i NEX-5
Recenzja: Rod Edwards – "Fotografuj ludzi jak profesjonalista"
Sony NEX: Aparat na każdą okazję – kieszonkowa lustrzanka i kamera w jednym
Co fotograf na wakacjach powinien mieć w plecaku
TEST: Olympus PEN E-PL1 - pierwsze wrażenia, pierwsze zdjęcia
TEST: Dust-Shield, czyli jak uchronić EOS-a 5D przed kurzem